تحول تاریخی انگارۀ پر جبرئیل در فرهنگ اسلامی تا پایان قرن ششم هجری

اصطلاح «پر جبرئیل» در قرن ششم هجری به یکی از اصطلاحات پربسامد در حوزه‌های مختلف علوم اسلامی بدل می‌شود. این اصطلاح وجودشناساسانه که شکل تکوین‌یافته‌ای از انگارۀ پیشینی «بال فرشته» است، عمدتاً در متون صوفیانه ساخته و پرداخته می‌شود و به‌مرور به اصطلاحی بنیادین در طرح مبانی هستی‌شناسانۀ متفکران مسلمان بدل می‌شود. از قرن ششم به بعد، این اصطلاح در سایر حوزه‌های علوم اسلامی از جمله حکمت و فلسفه به‌کار گرفته می‌شود. بررسی تکوین تاریخی اصطلاح پر جبرئیل از آن رو حائز اهمیت است که با پی‌جویی آن، یکی از مهم‌ترین مقاطع و نقاط عطف تاریخ اندیشۀ اسلامی، یعنی نقطۀ همگرایی دو حوزۀ معرفتی عرفان و فلسفه توضیح‌پذیر می‌شود. این مقاله رویکردی تاریخی-تحلیلی دارد و شامل دو بخش اصلی است. مقالۀ حاضر در بخش نخست به تحلیل انگارۀ بال فرشته در نخستین متون فرهنگ اسلامی می‌پردازد. پس از آن، سیر تکوینی این اصطلاح را به‌سوی دو انگارۀ پسینی «پر جبرئیل» و «آواز پر جبرئیل» در خلال یک فرایند تاریخی تشریح می‌کند.